Schrijf alsof je het aan je neefje van 14 uitlegt
Onervaren schrijvers weten vaak niet op welk begripsniveau ze moeten schrijven. Hun grootste angst is dat het te eenvoudig is. Dat ze niet de taal en toon van de expert hebben. Dat het allemaal wel wat ingewikkelder mag.
Doe het niet!
Schrijf juist zo eenvoudig mogelijk. Schrijf zo helder en duidelijk mogelijk. Schrijf, als het kan, zo simpel dat iedereen het begrijpen kan.
Ik heb jarenlang als journalist gewerkt. Een deel van mijn tijd liep ik rond op een technische universiteit om artikelen te schrijven over wetenschap en techniek.
Dit kon gaan over elektrotechnische verschijnselen, fundamentele natuurkunde, mechatronica of biotechnologie.
Ik bereide me op deze gesprekken voor door het lezen van, voor mij, volstrekt onbegrijpelijke proefschriften. Dat zijn de verslagen van meestal jonge mensen die na hun studie een promotieonderzoek gaan doen. Dat levert ze een doctorstitel op, de hoogste wetenschappelijke graad.
In principe begreep ik van de proefschriften niets. Meestal bestond 99,9% van wat er tussen de kaften was opgeschreven uit complexe formules met een onnavolgbare toelichting.
Achter in het boekje stond nog een samenvatting die het onderzoek voor de leek begrijpelijk moest maken. De ene promovendus was hier beter in dan de andere. Maar voor mij was het vrijwel altijd onvoldoende om vat te krijgen op de materie.
En dan moest ik naar zo’n wetenschapper om te achterhalen waar zijn onderzoek in hemelsnaam over ging…
Eigenlijk had ik maar één vraag die mij in deze benarde situatie kon redden: leg het nu eens uit zoals je aan je neefje van 14 zou doen…
In het geval van deze mensen was dat nog te oud: ze hebben vaak neefjes die net zo knap zijn als zij en die dus van wetenschap en techniek al veel meer begrijpen dan ik ooit zou doen.
Dat werd dus al gauw een neefje van 8 jaar oud.
Iets kunnen uitleggen op het niveau van een kind met normale verstandelijke vermogens is om twee redenen belangrijk.
Op de eerste plaats kun je er je doelgroep mee vergroten. Als jij in staat bent om ingewikkelde dingen in een simpele taal uit te leggen, krijg je lezers die zouden afhaken als het te complex wordt.
Op de tweede plaats laat eenvoudige taal zien dat je een expert bent. Dit in tegenstelling tot wat veel mensen denken: dat een ingewikkeld artikel wel geschreven moet zijn door iemand die er veel verstand van heeft.
Dat zou kunnen. Maar een artikel over hetzelfde onderwerp dat wel door iedereen is te begrijpen, is geschreven door iemand met nog nét meer verstand van het onderwerp.
Ik zag dit ook op de universiteit. De promovendi konden de complexe onderwerpen vaak nét aan. Ze moesten op hun tenen lopen om de materie te omvatten. Dat lukte ze nét, in hun eigen hoofd.
Maar wanneer ze het moesten uitleggen, vielen ze door de mand. Zodra ze de ingewikkelde woorden moesten vervangen door eenvoudige woorden, kwamen ze er niet meer uit.
Wanneer ik bij hun leidinggevende navraag deed naar de achtergrond van het onderzoek, kreeg ik het onderwerp meestal in glasheldere taal uitgelegd.
Deze professor was al zo lang met dit onderwerp bezig en had er al zo vaak met leken over gesproken, dat hij het zonder moeite aan mij, en aan zijn neefje van 10, kon uitleggen.
En het bijzondere is dat deze professor daardoor veel geleerder overkwam dan de promovendus.
Wees dus niet bang dat je niet ingewikkeld genoeg schrijft. Doe het juist zo helder mogelijk.
Ben niet bang om iets nog even toe te lichten, ook al weet het grootste deel van je doelgroep dit waarschijnlijk wel.
Zoals ik hierboven uitleg over proefschriften: “Dat zijn de verslagen van meestal jonge mensen die na hun studie een promotieonderzoek gaan doen. Dat levert ze een doctorstitel op, de hoogste wetenschappelijke graad.”
Als je dit al wist, heb je je er waarschijnlijk niet aan gestoord. Het is helemaal niet onprettig als iets nog even wordt uitgelegd.
Als je het ooit hebt geweten, is het fijn dat het even wordt afgestoft.
En als je niet wist wat een proefschrift is, dan heb je weer wat geleerd.
Niks aan de hand dus.
Ben niet bang dat jij alles in begrijpelijke taal kan uitleggen, terwijl anderen in een tekst over hetzelfde onderwerp Engelse woorden en afkortingen gebruiken.
Als jij het in normale Nederlandse woorden kunt vertellen, dan zal jouw lezer jouw teksten veel prettiger vinden. Waarom?
Omdat jij geen lezers uitsluit met afkortingen en woorden die ze misschien niet kennen. Jouw lezer voelt zich welkom bij jou. In plaats van dat je je als lezer eerst moet kwalificeren met kennis van afkortingen en moeilijke woorden.
Ook komt de schrijver van de complexe teksten over als iemand die interessant wil doen. Die lezers wil uitsluiten om zodoende met een klein clubje van ECHTE kenners over te blijven.
NOT. Ze blijven over met een groepje mensen dat indruk wil maken met jargon.
Over jargon gesproken!
Jargon is die taal die bedoeld of onbedoeld mensen buitensluit. Het is een soort geheimtaal: onbegrijpelijke woorden en afkortingen die doen vermoeden dat er een wereld aan betekenis achter schuilgaat. Maar zolang je deze taal niet begrijpt, blijft die voor jou verborgen.
Gebruik geen jargon.
Leg gewoon uit wat je bedoelt. Gebruik woorden die jouw lezer kent. Het hoeft geen jip-en-janneketaal te zijn. Je mag woorden gebruiken die je niet dagelijks hoort. Als je het maar zo uitlegt, dat een vmbo-scholier van 14 jaar het inhoudelijk begrijpt.
En natuurlijk moeten we voorkomen dat we steeds minder woorden gaan gebruiken. Laten we de taal rijk houden en heel specifieke woorden gebruiken om heel specifieke zaken aan te duiden.
Wanneer je wilt uitleggen dat je je melancholisch voelt, kom je er niet met het woord “verdrietig” of “tobberig”. Melancholie heeft iets van nostalgie, met een vleugje verdriet, iets van terugverlangen, maar ook van neerleggen bij het onvermijdelijke.
Ik vind het leuk om dit soort woorden aan mijn kinderen (6 & 8) uit te leggen. Om te kijken of ze de nuances begrijpen. En dat doen ze, als ik het maar goed uitleg.
En dat is de crux van dit betoog: je kunt met een kind van 6 praten over melancholie, weemoed en nostalgie. Je kunt de verschillen uitleggen. Je kunt de woorden zelfs gebruiken. Als je maar goed uitlegt wat je bedoelt.
Doe dat ook in jouw teksten.
Schrijf helder en begrijpelijk. Vermijd geen enkel woord, als je het maar uitlegt. Sluit geen lezers buiten, maar betrek ze er juist bij.
Word een expert dankzij je heldere taal.